کارنامه مطالعات هندشناسی ایران در دانشگاه تهران تحلیل و بررسی شد

در جریان این نشست که با حضور اساتید دانشگاه تهران و کارشناسان و علاقه مندان به فرهنگ آسیا به صورت برخط و در دو سامانه اسکایپ و کانال مرکز پژوهشی آسیا دانشگاه تهران بر سامانه اینستاگرام پخش می شد، دکتر فرزانه اعظم لطفی، هندشناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران به ایراد سخنرانی پرداخت.

وی در سخنانش ضمن انتقاد از نگاه سطحی به فرهنگ غنی کشور هند و تعاملات تاریخی هند و ایران در نظر ایرانیان گفت: با بررسی موارد بی شمار می توان به سیر تاریخی هند شناسی در ایران پرداخت و تعاملات گسترده ایران و هند در بستر تاریخ دو کشور را تحلیل نمود و این موضوعی است که جای خالی آن در مطالعات زبان شناسی کشورمان به وضوح حس می شود.

دکتر اعظم لطفی با اشاره به برخی اسطوره های مشترک در تاریخ ایران و هند افزود: به عنوان مثال در رابطه با ارتباطات و شباهت های اسطوره جمشید در ایران باستان و برخی اسطوره های مندرج در رساله هندی چند پند از جمله ویشنو می توان مطالعات تطبیقی عمیقی انجام داد که دستاوردهای قابل توجهی نیز در بر خواهد داشت.

این استاد دانشگاه تهران ادامه داد: از سوی دیگر نشانه های فراوانی وجود دارد که گواه آن است که حماسه رامایانه در هندوستان با مطالب کهن ایرانی در ارتباط است و در همین چارچوب می توان به ریشه شناسی داستان های تاریخی پارسی از جمله سیاوش و ماجرای گذر از آتش در منابع هندی پرداخت.

وی همچنین گفت: به اعتقاد من بسیاری از رمز و رازهای زبان شناختی در دل مطالعات فرهنگی و ادبی نهفته است و بدون شناخت این عوامل، تسلط کامل بر ساختارهای زبان شناسی اساسا با مشکل مواجه خواهد بود.

دکتر اعظم لطفی افزود: تردیدی نیست که فرآیند آموزش زبان و زبان شناسی را نمی توان بدون فرهنگ و ادب تداوم داد و متاسفانه عدم توجه به این مهم این یکی از ضعف های بزرگ هندشناسی ایرانی است.

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران اظهار داشت: نکته قابل توجه این است که هندی ها بر این باورند که ایرانیان مثل برخی اقوام دیگر در طول تاریخ تنها به تصرف و اشغال زمین های دیگران نپرداخته بلکه با زبان و فرهنگ شان به تسخیر دل ها پرداخته اند و مطالعه مولانا پژوهی در هند، جایگاه عرفای ایرانی همچون بایزید بسطامی در این کشور یا ملاحظه مطالبی که افرادی چون ابن بطوطه در سفرهایشان به شبه قاره داشته اند همگی گواهی بر این مدعاست.

این هندشناس ایرانی با اشاره به سفرنامه ابن بطوطه و طرح این مطلب که اغلب راهبان هندی به زبان پارسی مسلط بوده اند، افزود: غیر از این موارد استاد مجتبی مینوی به وضوح اشاره کرده اند که بیش از 40 اثر شاخص ادبیات پارسی از جمله مثنوی مولوی، آثار عطار و ... همگی تحت تاثیر داستان های کلیله و دمنه بوده اند که از آثار مهم تاریخ ادبیات هند به حساب می آید و جالب اینجاست که بر خلاف بسیاری از تحلیل ها که کلیله و دمنه را اثری صرفا داستانی می دانند این اثر در واقع واکنشی به خفقان زمانه نویسنده در کشور هند و نقدی عمیق در حوزه های سیاسی و اجتماعی است.

وی با بیان اینکه زبان و ادبیات پارسی در هند جایگاهی هزاران ساله دارد، ادامه داد: اگر در کتابخانه های معتبر کشور هند به جستجو و تحقیق بپردازیم در خواهیم یافت که هیچ کتابی به سانسکریت وجود ندارد که نسخه پارسی نداشته باشد و ما در دوره پادشاهی اکبرشاه در هندوستان، شاهد ترجمه بیش از650 هزار کتاب و رساله به زبان پارسی هستیم که امروز در موزه های مختلف این کشور نگهداری می شوند و تنها در کتابخانه سلطنتی هند بیش از 200 هزار نسخه پارسی قابل استحصال است.

دکتر اعظم لطفی همچنین نقش ابوریحان بیرونی در مطالعات هندشناسی ایران زمین را مورد تاکید قرار داد و گفت: باید ابوریحان را به عنوان یکی از مهم ترین مردم شناسان ایرانی بدانیم که تاثیری بسزا در عالم هندشناسی ایرانی داشته است.

این استاد دانشگاه تهران افزود: در دوره ای از تاریخ هند پس از دوران برهمنان ما شاهد گسترش مونوتئیسم در این کشور هستیم که اهمیتی والا دارد و اندیشمندانی چون میرفندرسکی مطالعات قابل توجهی در این زمینه داشته اند.

وی در بخش دیگری از سخنانش به راهیابی آثار صائب تبریزی به دربار هند در دوران رکود فرهنگی این کشور اشاره کرد و گفت: غیر از صائب تبریزی و دیوان اشعار او که منبعی ارزشمند برای هند شناسی در ایران به حساب می آید، ما حزین لاهیجی را داریم که به مدت 43 سال در هندوستان سکنی می گزیند و امروز مقبره او در بنارس به نام روضه الفاطمیین از مراکز اندیشه های عاشورایی در هند محسوب می شود که متاسفانه در ایران مغفول است.

اعظم لطفی ادامه داد: نکته ای که باید مورد توجه قرار داشته باشد این است که هندشناسی مقوله ای گسترده است که حتی در مطالعات ایران شناسی نیز تاثیرات مهمی دارد و ما در سیر ایران شناسی بدون شک باید نیم نگاهی هم به هند داشته باشیم چرا که بدون این مسئله بسیاری از مسائل ناگفته خواهد ماند.

این کارشناس مسائل هند همچنین با تاکید بر اینکه ردپای هند در اشعار شاعران پارسی از گذشته تا به امروز بسیار پررنگ است، به سهراب سپهری به عنوان یکی از افراد تحت تاثیر فرهنگ هند اشاره کرد و گفت: به واقع تحلیل در ابعاد مختلف آثار شاعرانی چون سهراب سپهری و مفاهیم مندرج در آثارشان در جریان مطالعات هندشناسی بسیار ضروری می نماید. اینکه به عنوان مثال ما بیاییم و بررسی کنیم که نیلوفری که سهراب سپهری می گوید به زندگی ام پیچیده شده چه مرتبه ای در نمادشناسی می یابد و در چه جایگاهی است.

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران با تاکید بر تاثیر اساسی هندشناسی بر روابط سیاسی و اقتصادی ایران با کشور هندوستان اظهار داشت: تردیدی نیست که برای ارتباط حقیقی با ملتی با جمعیت میلیاردی و تنوع زبانی جاری در هند، باید فرهنگ و شناسایی ابعاد مختلف آن را مبنای حرکت برای گسترش مناسبات قرار داد و در غیر این صورت رابطه حقیقی شکل نخواهد گرفت.

وی در خصوص وضعیت ترجمه آثار ادبی هند به زبان پارسی گفت: متاسفانه جریان ترجمه آثار هندی به پارسی که عموما از زبان های واسط صورت گرفته مساعد نیست و باید بگویم مریض احوال است. در این فرآیند بسیاری از اصطلاحات یا اسامی که در زبان اصلی ذکر می شوند صحیح منتقل نشده و برخی از مفاهیم بنیادین نیز با نقایص بسیار به ایرانیان منتقل می شوند.

در پایان این نشست، دکتر حامد وفایی، استاد دانشگاه تهران و مدیر مرکز پژوهشی آسیا ضمن جمع بندی سخنان میهمان این جلسه، به گرامیداشت یاد و خاطره مرحوم داریوش شایگان پرداخت و ضمن قرائت بخش هایی از کتاب آمیزش افق ها، نگاه هندشناسانی چون شایگان را برای تحقق شناخت حقیقی میان ملت های آسیایی راهگشا دانست.

این استاد دانشگاه تهران گفت: اشاره به ارتباط بنیادین فرهنگ و شناخت فرهنگی با مسئله روابط سیاسی و اقتصادی مسئله مهمی است که میهمان این جلسه به آن اشاره داشتند و از قضا این موضوعی است که در مناسبات ایران با دیگر تمدن های آسیایی از جمله چین نیز به عنوان یک معضل مطرح است که تا به طور کامل حل نگردد، تحقق تعامل راهبردی میان دو ملت عملیاتی نخواهد شد.

وفایی با بیان اینکه مرکز پژوهشی آسیای دانشگاه تهران با برگزاری سلسله نشست های آسیا پژوهی در پی آسیب شناسی فرهنگی مناسبات ایران با کشورهای مهم منطقه آسیا در چارچوب راهبرد نگاه به شرق برآمده، از برگزاری نشست های آسیاپژوهی با موضوع مناسبات ایران با دیگر کشورهای این حوزه از جمله چین، ژاپن، ترکیه، مغولستان، کره جنوبی و مالزی خبر داد.