بررسی تفاهم نامه ۲۵ ساله ایران با چین؛ فرصتها و تهدیدها، با حضور جناب آقای دکتر ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و اساتید دانشگاه‌های برتر کشور در هشتمین نشست مشترک خوشه‌های اقتصادی و اجتماعی دانشگاه تهران
مقدمه
هشتمین نشست مشترک خوشه‌های علمی اقتصادی و اجتماعی دانشگاه تهران در روز چهارشنبه اول مرداد ماه ۱۳۹۹ با هدف بررسی ابعاد مختلف تفاهم نامه ۲۵ ساله با کشور چین و فرصتها و تهدیدهای آن برای کشور با حضور جناب آقای دکتر محمدجواد ظریف وزیر محترم امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، جناب آقای دکتر نیلی ریاست محترم دانشگاه تهران، معاونین محترم دانشگاه و اعضای محترم هیأت علمی دانشگاه‌های برتر کشور به شکل حضوری و مجازی در تالار امیرکبیر تشکیل شد.
خوشامدگویی رئیس دانشگاه تهران
در ابتدا رئیس دانشگاه تهران به آقای دکتر ظریف وزیر امور خارجه و هیأت همراه خوشامد گفته و هدف از اختصاص یکی از جلسات خوشه‌های علمی دانشگاه‌های برتر کشور را به موضوع پیش نویس تفاهم نامه همکاری میان ایران و چین، اهمیت روشن شدن موضوع و طرح بحث در فضای دانشگاهی و علمی عنوان کردند.
طرح نظرات خوشه‌های تخصصی دانشگاه تهران
در شروع نشست نظرات خوشه‌های علمی در رابطه با موضوع پیش نویس تفاهم نامه مطرح شد که مهمترین آنها عبارت بودند:
- مفاد تفاهم نامه از شفافیت کافی برخوردار نیست؛
- مدت زمان پیش بینی شده در تفاهمنامه برای همکاری میان دو کشور ایران و چین طولانی است و باید نحوه انجام تعهدات طرفین تشریح شود؛
- آیا با توجه به اینکه کشور چین، در گذشته، در مواردی با تحریم‌های آمریکا همکاری داشته، شریکی قابل اعتماد محسوب می‌شود؟
- تفامنامههای منعقده کشور چین با دیگر کشورها بویژه در آفریقا موجب خسارات در آن کشورها شده، چه تضمینی برای ممانعت از پیش آمدن چنین وضعی در ایران در این تفاهم نامه وجود دارد؟
- چرا خبر عقد تفاهمنامه ابتدا از سوی رسانه‌های خارج کشور اعلام شده است؟
- آیا تفاهمنامه در موضعی برابر میان دو کشور در حال تنظیم می‌باشد؟
- کشور در استفاده بهینه از سرمایه‌ی انسانی و طبیعی خود دارای مشکلاتی است، چگونه می‌توان امکان استفاده بهینه از این تفاهم نامه را برای منافع کشور، فراهم کرد؟
- آیا می‌توان نحوه‌ی اجرای تفاهمنامه را با دیدگاه برد-برد تشریح کرد؟
- آیا در این تفاهمنامه کشور ایران شریک تولیدی کشور چین محسوب می‌شود یا صرفاً واردت کنندهی تولیدات این کشور خواهد بود؟
- ناگهانی بودن اعلام خبر که به سبب بی اطلاعی جامعه از علل اقدام برای عقد تفاهم نامه موجب دامن زدن به شایعات مختلف در باره آن شد؛
- تنها حدود ۴۰ درصد پاسخگویان به پرسش اهمیت روابط ایران با چین در پیمایش ایسپا، آن را در حد زیاد و خیلی زیاد ارزیابی کرده‌اند؛
- اطلاعات دقیقی از نگرش ایرانی‌ها نسبت به چینی‌ها در دسترس نیست با این وجود به نظر می‌رسد فاصله فرهنگی و اجتماعی زیادی میان دو کشور وجود داشته باشد؛
- باید به ابعاد اجتماعی و فرهنگی عقد تفاهمنامه با کشورهای مختلف در قالب پیوست اجتماعی توجه شود.
نظرات جناب آقای دکتر ظریف
- پس از بیان پرسش‌ها و نکات خوشه‌های علمی دانشگاه تهران جناب آقای دکتر ظریف وزیر امور خارجه به بیان نظرات خود به شرح زیر پرداختند:
- رابطه‌ی گسترده میان ایران و کشورهای دنیا امری لازم است. از نظر ایشان شناخت و تحلیل عرصه سیاسی جهانی و روابط بینالملل اهمیتی بنیادین دارد و بر این اساس باید متوجه پدیده تغییر «مراکز قدرت» و «منابع قدرت» از غرب به شرق یا به اصطلاح از آتلانتیک به پاسیفیک در سال‌های گذشته بود. موضوعاتی که در دو کتاب دکتر ظریف به نامهای «دیپلماسی چند جانبه» و «جهان در حال گذار» به آنها پرداخته شده است. چنین تغییراتی باید در تصمیمگیریهای کلان کشور مورد توجه قرار گیرد. با توجه به این مهم و همچنین سیاست همه جانبه گرایی و تعادل در روابط بینالمللی کشور جمهوری اسلامی ایران، روابط با کشور چین به عنوان یک مرکز قدرت در حال شکلگیری نوین در جهان، اهمیت زیادی برای منافع کشور دارد.
- دکتر ظریف در توضیح پیشینه عقد تفاهم نامه بیان کرد که کشور چین تفاهم‌های مشابه‌ای را در سطوح مختلف با کشورهای دیگر دارد و در سال‌های گذشته به سبب مسائل ناشی از تحریم‌های بین المللی حاضر به عقد چنین تفاهم نامهای با کشور نبود. این امر بعد از توافق برجام ممکن شد و کشور چین حاضر به جاری ساختن تفاهمنامهای چند جانبه با کشور ایران شد که در دیدار بین رؤسای جمهور دو کشور در سال گذشته این موضوع مطرح و مورد توافق اولیه قرار گرفت. مسأله‌ای که در رسانه‌ها نیز اعلام شد. بنابراین همکاری با کشور چین مسأله‌ای نبوده است که در مورد آن پنهان کاری شده باشد.
- در روابط بین الملل تمامی کشورها بدنبال منافع خود هستند و کشوری حاضر نیست برای منافع کشوری دیگری از منافع خود چشم پوشی کند. از این رو کشورها باید خود مراقب منافع ملی شأن در چارچوب‌های همکاری‌های بین المللی باشند.
- سرمایه گذاری برای توسعه کشور امری لازم است و کشور به آن نیاز دارد و باید از ظرفیت سرمایه‌های بین المللی استفاده کرد. در شرایط حاضر که اقتصاد دنیا به سبب بحران کرونا لطمه دیده و بسیاری از کشورها دچار مشکلات عدیده شده‌اند، کشور چین از معدود کشورهای دارای منابع پولی است که حاضر به سرمایه گذاری در ایران است.
- جمهوری اسلامی ایران به غیر از رژیم اشغال گر قدس آماده همکاری با همه کشورهای جهان در چارچوب منافع دو جانبه می‌باشد و از عقد قراردادهای همکاری مورد تفاهم استقبال می‌کند. اما مساله این است که عمده کشورهای جهان از جمله کشورهای اروپایی از ترس تحریم‌های آمریکا حاضر به اقدام در این زمینه نیستند.
- دکتر ظریف بیان کرد پس از توافق بین رؤسای جمهور دو کشور، تدوین متن تفاهمنامه به وزارت اقتصاد و دارایی محول شد اما پس از طی مدتی قرار بر این شد تا مسئولیت تدوین تفاهمنامه با نظارت جناب آقای دکتر لاریجانی به عهده‌ی وزارت امور خارجه باشد که مورد قبول همهی دستگاه‌های مسئول قرار گرفت.
- طبق عرف بینالملل متن چنین تفاهمنامههایی نباید قبل از مذاکرات نهایی علنی شود و علنی شدن پیش نویس از طرف وزارت امور خارجه نبوده است.
نظرات اعضای حاضر در نشست
پس از توضیحات وزیر امور خارجه در رابطه با فرایند طی شده جهت تدوین تفاهمنامه و نحوه‌ی اطلاع رسانی این قرارداد در مقاطع مختلف، در ادامه‌ی جلسه اعضای حاضر در نشست از ابعاد مختلف به طرح مزایا، معایب، ابهامات و پیشنهادات خود در خصوص تفاهمنامهی مذکور و سخنان وزیر محترم امور خارجه پرداختند که از مهمترین آنها می‌توان بهموارد زیر اشاره داشت:
- مردم ایران از همکاری با قدرتهای خارجی تجربه‌های تاریخی تلخی دارند و این موضوع روی داوری آنها در باره روابط بین المللی تأثیر گذار است.
- یکی از دستاوردهای انقلاب اسلامی، استقلال کشور است و این موضوع برای مردم اهمیت بنیادین دارد و باید در هر گونه تفاهم با کشورهای دیگر این نکته مورد توجه باشد.
- باید برای افزایش سرمایه‌ی اجتماعی دولت اقدامات جدی صورت گیرد تا اعتماد میان ملت و دولت آسیب نبیند.
- بهره گیری از متخصصین و نخبگان کشور در اصلاحات احتمالی این تفاهم نامه پیشنهاد می‌شود
- لازم است تا علل تعیین مدت زمان ۲۵ سال برای تفاهمنامه تشریح شود.
- یک نگرانی جدی در باره بهره برداری‌های سیاسی و جناحی از این تفاهمنامه و ممانعت‌های احتمالی در اجرای کارآمد آن است.
- انعقاد چنین تفاهمنامه هایی میان ایران و کشورهای قدرتمند دنیا به آمریکا نشان خواهد داد که نمی‌تواند به هر قیمتی سیاست‌های منفعت طلبانه خود را به دیگر کشورها دیکته کند.
- باید پذیرفت که کشورهای شرقی در شکلگیری کانون‌های قدرت نقش مؤثری دارند.
- بازگویی منافع کشور چین در عقد چنین تفاهم نامهای اهمیت زیادی در تنویر افکار عمومی دارد.
- یکی از منابع قدرت کشور وضعیت کریدوری و قرار گرفتن آن در کمربند اقتصادی راه ابریشم است که نشان از اهمیت ژئوپولیتیکی ایران در این مسیر تجاری دارد. باید از این منبع قدرت با برقراری روابط بین المللی خوب بهره گرفت.
- موفقیت این تفاهمنامه بستگی زیادی به فرجام مسئله‌ی برجام و FATF دارد.
- لازم است تا رشته‌ی چینشناسی در دانشگاه‌های برتر کشور تقویت شود.
- باید متوجه تفاوت نگاه به چین به عنوان یک قدرت اقتصادی و چین به عنوان یک نظام ایدئولوژیک بود.
جمع بندی نشست
پس از اظهارات اعضای حاضر این نشست، جناب آقای دکتر نیلی مهمترین نکته نشست را توافق همگانی در باره اهمیت سیاست تعامل همه جانبه کشور با دنیا عنوان کرد و با توجه به شرایط ویژه ای که کشور به سبب تحریم‌های گسترده آمریکا در آن قرار دارد این تفاهمنامه را دارای اهمیت زیاد در داخل و در سطح بین المللی دانست. ایشان پیشنهاد داد دانشگاه تهران در صورت لزوم آمادگی برگزاری نشست‌های بیشتر در این خصوص را دارد.
جناب آقای دکتر ظریف در بخش پایانی سخنان خود با تأیید نکات ریاست محترم دانشگاه بیان کرد که تمایل دولت عقدتفاهم نامه با کشورهای بیشتری است و در حال حاضر با توجه به تمایل کشور چین باید با هدف به حداکثر رساندن منافع کشور در شرایط حاضر از موقعیت ایجاد شده نهایت بهره برداری صورت گیرد. به نظر ایشان با توجه به بحران اقتصادی جهانی ناشی از ویروس کرونا در دنیا، چین جز معدود کشورهایی است که از منابع پولی لازم برخوردار بوده و حاضر به سرمایهگذاری در ایران می‌باشد. به باور ایشان روابط ایران با چین در مرحله گذار تغییر کانون‌های قدرت، به ضرر آمریکا و به نفع چین می‌باشد و این مسئله یکی از مهمترین انگیزه‌های کشور چین در عقد این تفاهمنامه است. ایشان ارزش سرمایه‌ی اجتماعی را به عنوان منبع قدرت در حکومت تأیید و حفط این منبع قدرت را برای کشور بسیار مهم و ارزشمند دانست.
اعضای شرکت کننده در این نشست
- آقای دکتر ظریف (وزیر امور خارجه)
- جناب آقای دکتر محمود نیلی (ریاست دانشگاه تهران)
- آقای دکتر انصاری (معاون اقتصادی وزرارت امور خارجه)
- آقای دکتر زبیب (دستیار ویژه وزیر امور خارجی)
- آقای دکتر طالبی (دبیر کمیسیون فرهنگی هیأت دولت)
- آقای دکتر فلاح زاده (دبیر کمیسیون امور اجتماعی و دولت الکترونیک هیأت دولت)
- آقای دکتر جعفری (دانشگاه دفاع ملی)
- آقای دکتر محمدی (ریاست محترم دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی)
- جناب آقای دکتر رحیمیان (معاونت محترم پژوهشی دانشگاه تهران)
- آقای دکتر آخوندی
- دکتر دانش جعفری
- آقای دکتر خلیلی عراقی
- آقای دکتر زیباکلام
- حجت اسلام والمسلمین ابوترابی
- آقای دکتر سرسنگی
- آقای دکتر هاشمی
- آقای دکتر بخشی
- آقای دکتر ایمانی جاجرمی
- آقای دکتر پناهی
- آقای دکتر پورفتح
- آقای دکتر نقوی
- آقای دکتر مهدوی
- آقای دکتر اسلام لوئیان
- آقای دکتر صادقی مقدم
- آقای دکتر ایزدی
- آقای دکتر فیاض
- آقای دکتر نصرتی
- آقای دکتر اعتمادی فر
- آقای دکتر زاهدی
- آقای دکتر خاکسار
- آقای دکتر عباسی نژاد
- خانم دکتر احمدنیا
- آقای دکتر حسین میرزایی
- آقای دکتر محمد میرزایی
- آقای دکتر قاسمی
- خانم دکتر مشایخی
- خانم دکتر کولایی
- آقای دکتر برخورداری
- آقای دکتر فاطمی
- آقای دکتر کیاورز
نظر شما :