خبر ویژه انجمن نجوم آمریکا از نظریه شواهدی از یک اقیانوس عظیم بر روی مریخ توسط عضو هیات علمی دانشگاه تهران

شواهدی از یک اقیانوس عظیم بر روی مریخ

عباس علی صابری، عضوهیات علمی دانشگاه تهران

مریخ شباهت بسیاری با زمینِ ما دارد. از جمله اینکه هردو الگوی مشابهی از توزیع دوقله‌ا‌‌ی از برآمدگی‌ها و فرورفتگی‌ها را نشان می‌دهند. این مشاهده بر روی زمین نتیجه ایست از وجود آب، و بر روی مریخ نتیجه ایست از تمایز بارز بین نیم‌کره‌ی شمالی و جنوبی که به «دوگانگی مریخ» معروف است. این دوگانگی به‌صورت توزیع قله‌های مرتفع با حفره‌های عظیم در نیم‌کره‌ی جنوبی، و زمین‌های پست و وسیع در نیم‌کره‌ی شمالی نمود پیدا می‌کند. دلایل ظهور این دوگانگی بر روی مریخ هنوز شناخته‌شده نیست، ولی نظریه‌های متنوعی برای توضیح آن ارائه شده است. یک از این نظریه‌ها بر اساس وجود یک اقیانوس عظیم در میلیاردها سال پیش بر روی مریخ است که تمام وسعت نیم‌کره‌ی شمالی را پوشانده بوده است. بهترین شاهد بر این مدعا، مشاهده‌ی الگوهایی شبیه به رد نوار ساحلی یا رودهای بلندی است که گاه تا هزاران کیلومتر در مرز دو نیم‌کره قابل ردگیری هستند. اما مطالعات بعدی با مشاهده‌ی اختلاف ارتفاع بزرگ از مرتبه‌ی چندین هزارمتر در طول این نوارها، امکان توصیف آن‌ها را به عنوان خطوط ساحلی نامحتمل ساختند. چراکه یک خط ساحلی میبایست بر روی یک سطح هم‌پتانسیل گرانشی باشد و وجود اختلاف ارتفاع زیاد با این فرض در تضاد است. این اختلاف نظرها هم‌چنان بحث داغ مطالعات کنونی بر روی مریخ است.
در یک مطالعه‌ی اخیر که توسط دکتر عباس‌علی صابری از دانشکده‌ی فیزیک دانشگاه تهران انحام شده است، این موضوع از دیدگاه جدیدی مورد بازبینی قرار گرفته است که منجر به نتایج جالبی شده است که سعی در پاسخ به این مساله‌ی ریشه‌ای دارد.
دکتر صابری با نگاشت توپوگرافی سطح مریخ به مدل تراوش و مقایسه‌ی نتایج آن با تحلیل مشابه بر روی کره‌ی زمین، به شباهت‌های اساسی و غیرمنتظرانه‌ای بین مریخ و زمین دست یافته‌اند. طبق این مطالعه به احتمال زیاد نیمکره‌ی شمالی مریخ پوشیده از اقیانوسی عظیم از آب بوده است که اتفاقاً حدود ۷۱ درصد از سطح کل مریخ را دربر گرفته بوده است؛ دقیقاً شبیه آنچه در زمین اتفاق افتاده است. یکی از مزایای این مطالعه این است که با ارایه‌ی شواهد بسیار، قادر به تعیین سطح آب در گذشته های دور بر روی مریخ است که در مطالعات متنوع توسط پژوهشگران دنیا اختلافی از مرتبه‌ی چندین هزارمتر در تخمین سطح آب بر روی مریخ بوده است.
این مطالعه در مجله‌ی بسیار معتبر The Astrophysical Journal Letters  منتشر شده است که به عنوان خبر ویژه توسط انجمن نجوم امریکا هایلایت شده است (پیوند).