از قلعه گنج تا خواف؛ خواف در مسیر آبادانی و پیشرفت

 خواف در مسیر آبادانی و پیشرفت؛
اجرای الگوی مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی با محوریت مدل جامع مسئولیت اجتماعی شرکتها  در ایران
 با همکاری:
دانشگاه تهران، شرکت صنایع معدنی فولاد سنگان، استانداری خراسان رضوی، نهاد مردمی اقتصاد مقاومتی خراسان رضوی
و فرمانداری شهرستان خواف

در راستای احیای مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها (CSR) و دانشگاه تهران و خلق کسب و کار اجتماعی بمنظور تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، جهش تولید و ارتقا تاب¬آوری نظام‌های اجتماعی- اکولوژیک، معاونت پژوهشی دانشگاه تهران با همکاری شرکت صنایع معدنی فولاد سنگان، استانداری خراسان رضوی، نهاد مردمی اقتصاد مقاومتی خراسان رضوی و فرمانداری شهرستان خواف، اجرای الگوی مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی با محوریت مدل جامع مسئولیت اجتماعی شرکتها را از اردیبهشت ماه ۱۳۹۹ در شهرستان خواف در تعداد ۸۵ روستا آغاز نموده‌اند.
با عنایت به تأکیدات مقام معظم رهبری مدظله‌العالی مبنی بر افزایش توان اقتصادی کشور که در قالب سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی تبلور یافت و در راستای احیای مسئولیت اجتماعی کارآفرینان و سرمایه گذاران به عنوان معین‌های اقتصاد مقاومتی، خیرین توسعه متوازن و همچنین ایجاد کسب و کار اجتماعی در ایران الگوی مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی با ابتکار جناب آقای مهندس رزم حسینی استاندار وقت استان‌های کرمان و خراسان رضوی و وزیر فعلی صنعت، معدن و تجارت با رویکرد توانمند سازی روستاییان و شهرهای کم برخوردار در سال ۱۳۹۳ و به طور الگویی در شهرستان قلعه گنج (با مدیریت بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی به عنوان معین اقتصادی و اجرای پروژه توانمندسازی جوامع محلی تحت نظر دانشگاه تهران)، یکی از محروم‌ترین مناطق کشور، طراحی و اجرایی شد که کارنامه ارزشمند و چشمگیری در آن مناطق حاصل شد.
بر اساس الگوی مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی، کارگزاران حکومت، نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی و کارآفرینان و سرمایه گذاران به عنوان اضلاع مثلث و ائمه جمعه به عنوان ناظرین در میانه این مثلث نقش محوری را در قالب وظایف مشخص و گام‌های شش گانه ایفا می‌نمایند. مثلث توسعه فرآیند و شیوه نوین مدیریتی است که در چارچوب آن تاکنون بیش از ۲۰۰ معین اقتصاد مقاومتی به عنوان بانیان توسعه مبتنی بر اقتصاد مردم محور در ۱۲ منطقه استان خراسان رضوی و در راستای احیای مسئولیت‌های اجتماعی و توان افزایی مولد یعنی راه اندازی کسب وکارهای اجتماعی فعالیت دارند. از مزایای این الگو می‌توان به کاهش تمرکز گرایی در تصمیم گیر‌ی ها، ایجاد وحدت رویه و یکپارچگی در مناطق مختلف استان، پرهیز از اعمال سلیقه‌های شخصی در طرح‌های اقتصادی، تسهیل و رفع موانع و سرعت عمل در سرمایه گذاری و جذب سرمایه گذاران در راستای جهش تولید اشاره نمود. علاوه بر این در راستای اجرای برنامه‌ها و سیاست گذاری‌های اقتصادی در مسیر توسعه اقتصادی نیازمند نهادی است که وظیفه ایجاد هماهنگی، اصلاح فرایند در مسیر حرکت به سمت توسعه متوازن، تسهیلگری و رفع موانع موجود در مسیر مجریان، نظارت و اخذ بازخورد و تهیه گزارشات از سیاست‌ها و برنامه‌های ابلاغی را به عهده داشته باشد. بنابراین سازمانی مردم نهاد با نام نهاد مردمی اقتصاد مقاومتی استان خراسان رضوی در ارتباط با پویایی اقتصاد و سرمایه گذاری به همت معین‌های اقتصاد مقاومتی و پرهیز از هرگونه هزینه دولتی در چارچوب الگوی مثلث توسعه اقتصادی فرهنگی با تصویب ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی کشور به صورت پایلوت در استان خراسان رضوی راه اندازی گردید.
در همین راستا، کسب و کار اجتماعی و مدل جامع مسئولیت اجتماعی شرکت‌های معدنی در شهرستان خواف با همکاری شرکت صنایع معدنی فولاد سنگان به عنوان معین اقتصادی شهرستان خواف، دانشگاه تهران، استانداری خراسان رضوی، نهاد مردمی اقتصاد مقاومتی خراسان رضوی و فرمانداری شهرستان خواف در حال اجراست. شرکت صنایع معدنی فولاد سنگان خواف با هدف تولید پایدار بخشی از گندله مورد نیاز شرکت فولاد مبارکه اصفهان در سال ۱۳۹۴ تأسیس گردید. در حال حاضر واحد گندله سازی به ظرفیت اسمی ۵ میلون تن در سال در حال بهره برداری بوده و با تولید و در مدار قرار گرفتن کارخانه کنسانتره سازی به ظرفیت ۵ میلیون تن در سال، به بزرگترین تولید کننده کنسانتره در شرق کشور تبدیل خواهد شد. فولاد سنگان متعهد به احیای مسئولیت اجتماعی، توسعه متوازن و یکپارچه بوده و بهبود کیفیت زندگی فردی و شغلی پرسنل و شهروندان را در اولویت کاری خود قرار داده است.
مجری این طرح آقای دکتر مهدی قربانی دانشیار دانشگاه تهران، از مبتکرین حوزه " کسب و کار اجتماعی" است که تحقیقات و فعالیت‌های پژوهشی ایشان بر توسعه محلی، توانمندسازی جوامع روستایی، تاب آوری نظام‌های اجتماعی- اکولوژیک و تأمین مالی خرد تمرکز دارد. دکتر قربانی مجری طرح توان افزایی جوامع محلی شهرستان‌های قلعه گنج (طرح ممتاز و برگزیده کشوری در وزارت عتف در راستای رونق تولید ملی در سال ۱۳۹۸ و دستاورد ویژه پژوهشی دانشگاه تهران در سال ۱۳۹۷)، مانه و سملقان و جزیره لارک بوده که بیش از ۶ سال تجربه عملیاتی در رفع فقر و محرومیت در مناطق مختلف کشور را در کارنامه خود دارد.
کسب و کار اجتماعی نوعی از کسب و کار که در آن سرمایه گذار یا بخش خصوصی بدون کسب سود در پی حل معضلات انسانی و کمک به دیگران است. در واقع نوعی کسب و کار دگرخواهانه است که هدفش به پایان رساندن یک مسئله اجتماعی است. در ارتباط با الگوی کسب و کار اجتماعی و مدل جامع مسئولیت اجتماعی شرکت‌های معدنی در شهرستان خواف، بر چهار راهبرد اصلی تاکید می¬شود که عبارتند از؛
۱- تقویت اقتصاد محلی در پیوند با اقتصاد منطقه‌ای و ملی مبتنی بر احیای مسئولیت اجتماعی و تحقق کسب و کار اجتماعی و امنیت پایدار شهرستان خواف
۲- تقویت هماهنگی‌های فرابخشی در بین دست اندرکاران سازمانی و تدوین چارچوب‌های لازم برای تحقق حکمرانی خوب و آبادانی و پیشرفت شهرستان خواف
۳- تقویت شبکه تعاملات اجتماعی و به اوج رساندن مشارکت مردم در فرایند آبادانی و پیشرفت شهرستان خواف (اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، زیرساختی، انسانی و طبیعی)
۴- ایجاد موازنه بین خدمات اکوسیستم در راستای ارتقای تاب آوری نظام اجتماعی – اکولوژیک و بهره برداری پایدار از منابع طبیعی
۵- حفظ عزت نفس و کرامت انسانی مبتنی بر رویکرد توان افزایی، تعالی و خوداتکایی محرومان

در اجرای مدل مسئولیت اجتماعی شرکت‌های معدنی در شهرستان خواف مبتنی بر الگوی مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی، ابتدا نیروهای بومی تحصیلکرده به عنوان تسهیلگران طرح مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی خواف انتخاب شدند که در حال حاضر تعداد ۱۸ نفر تسهیلگر در تعداد ۸۵ کانون جمعیتی روستایی مشغول به فعالیت هستند. همزمان تیمی متشکل ۲۰ نفر از اعضای هیأت علمی دانشگاه تهران به عنوان مشاورین پژوهشگاه دانشگاه تهران واحد خواف انتخاب شدند که در قالب تیم پشتیبان مطالعاتی و اجرایی طرح برای اجرای یک پژوهش کاربردی فرارشته ای و بین رشته‌ای همکاری می‌نمایند. قابل ذکر است در شهرستان خواف، ارتباط دانشگاه با صنعت و جامعه به صورت عملیاتی و اجرایی در حال پیگیری است و نقش مسئولیت اجتماعی دانشگاه تهران (به عنوان دانشگاه کارآفرین) و شرکت‌های معدنی در این پایلوت بسیار کلیدی و پررنگ ظاهر شده است.
در ادامه اقدامات اجرایی طرح، تعداد بیش از ۷۰ ساعت دوره‌های آموزشی شامل دوره‌های مبانی جامعه شناسی روستایی، تکنیک‌های تسهیلگری، حسابرسی مالی، طرح نویسی کسب و کار، ارزیابی مالی طرح‌های کسب و کار، بازاریابی و فروش برای تسهیلگران برگزار گردید. سپس ستاد طرح مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی شهرستان خواف با حضور اضلاع مثلث شامل کارگزاران حکومت، نماینده مجلس شورای اسلامی، معین اقتصادی و نمایندگان جامعه محلی راه اندازی گردید. کلیه اقدامات نیز با نظارت عالیه ائمه جمعه شهرستان خواف و دستگاه قضائی شهرستان پیگیری می‌شود.
از آنجا که حضور مردم و مردم محوری در تمامی مراحل مسئله شناسی، برنامه ریزی، اجرا و نظارت بر پروژه‌ها و طرح‌ها رکن اساسی است و منطبق بر گام دوم انقلاب و سیاست‌های اقتصادی مقاومتی از سوی رهبر معظم انقلاب است، ابتدا سازماندهی اجتماعی در کلیه روستاهای شهرستان (۸۵ روستا) انجام گرفت و در هر روستا کانون آبادانی و پیشرفت روستا با مشارکت مردم تشکیل گردید و در حال حاضر شناسنامه کانون‌های آبادانی و پیشرفت روستاهای شهرستان خواف نیز تهیه شده است. هر کانون یک سازمان مردم نهاد تلقی می‌شود و از سوی امین روستا مدیریت می‌گردد. در هر روستا با حضور اعضای کانون، کارگاه‌های مشارکتی متعددی برای شناخت مسائل محوری روستا با نگاه تسهیلگری انجام گرفته است که منتج به تدوین سند ارزیابی مشارکتی روستایی شده و در تدوین سند جامع شهرستان خواف مورد استفاده قرار خواهد گرفت. رویکرد معین اقتصادی در شهرستان خواف کار با مردم برای مردم است.
در گام بعدی در راستای تثبیت و بهبود کسب و کارهای خرد روستایی رویکرد تأمین مالی خرد اجرا گردید و صندوق‌های اعتباری خرد روستاها در سطح ۸۵ روستای شهرستان به منظور ارائه تسهیلات خرد و بهبود و تثبیت کسب و کارهای روستاییان از سوی کانون‌های آبادانی و پیشرفت روستایی شکل گرفت. با توجه به اینکه یکی از موانع در راه اندازی کسب و کارهای روستایی نداشتن وثیقه‌ها و تضمین‌های بانکی توسط کارآفرینان برای دریافت تسهیلات است، در راستای رفع این مشکل، صندوق‌های اعتباری خرد در هر روستا به عنوان یک مدل اعتماد محور راه اندازی شدند؛ چرا که یک ابزار قدرتمند برای هدایت سرمایه به سوی کسب و کارهای مختلف، ایجاد صندوق‌های اعتباری خرد است که در قالب گروه‌های آبادانی و پیشرفت (۱۵-۱۰ نفره) شکل گرفته و افراد به سمت فرهنگ پس انداز کردن سوق داده شده‌اند. مهم‌ترین اهداف صندوق‌ها شامل: توان افزایی جامعه محلی از طریق ایجاد بستری مناسب برای مشارکت جمعی در قالب گروه‌های آبادانی و پیشرفت، ارتقا مهارت‌های فردی و اجتماعی اعضا از طریق برگزاری دوره¬های آموزشی، نهادینه سازی فرهنگ پس‌انداز کردن در بین خانوارهای روستایی، افزایش درآمد خانوارهای کم درآمد از طریق پرداخت وام‌های خرد برای انجام فعالیت-های درآمد‌زا، دسترسی آسان به منابع مالی، تقویت اقتصاد جامعه زنان روستایی و ایجاد ارزش آفرینی در محصولات تولیدی آنها و در نهایت کاهش فقر در مناطق روستایی.
لازم به ذکر است که صندوق‌های اعتباری خرد روستایی از مرداد ماه ۹۹ در شهرستان خواف راه اندازی گردید و اکنون پس از ۳ ماه از راه اندازی تعداد بیش از ۱۰ هزار نفر در این صندوق عضویت پیدا کردند که در طول دوره زمانی سه ماهه مبلغ ۰۰۰/۰۷۵/۰۰۳/۱ تومان از سوی اعضای صندوق‌های خرد روستایی پس انداز خرد جمع آوری شده است که مقرر گردید در راستای احیای مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها معادل پس انداز سه ماهه صندوق‌های اعتباری روستاها، به حساب صندوق‌ها واریز گردد و از ماه چهارم (آبان ماه)، اعطای تسهیلات خرد به اعضای صندوق‌های اعتباری خرد شهرستان خواف آغاز گردد.
همزمان با انجام اقدامات در روستاهای هدف، تیم مطالعات، کلیه طرح‌ها و برنامه‌های دستگاه اجرایی و اقدامات صورت گرفته تاکنون در شهرستان خواف را مورد تحلیل قرار داده است که این تیم شامل ۱۰ نفر کمیته مطالعات و ۲۰ نفر متخصص و مشاورین پژوهشگاه دانشگاه تهران واحد خواف در رشته‌های مختلف مبتنی بر مسائل و چالش‌های شهرستان می‌باشد. سپس در قالب کارگاه‌های مشارکتی با حضور کلیه اضلاع مثلث و نمایندگان کانون‌های آبادانی و پیشرفت روستایی، خروجی ارزیابی فرصت‌ها و محدودیت‌های توسعه شهرستان ارائه گردید که در حال حاضر مطالعات توسعه جامع شهرستان به عنوان نقشه راه مسئولیت اجتماعی شرکت‌های معدنی سنگان خواف در مرحله جمع بندی و تصویب در کمیته برنامه ریزی شهرستان و سازمان برنامه و بودجه استان خراسان رضوی است. در این سند به شناسایی پروژه‌ها و طرح‌های عملیاتی در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی، زیرساختی- عمرانی، آموزشی و مهارتی، طبیعی - محیط زیستی و اقتصادی (اشتغال و زنجیره ارزش تولید) تاکید شده است. لذا این مدل کاملاً مساله محور و هدفمند فرایند آبادانی و پیشرفت شهرستان خواف را در دستور کار قرار داده است.
در بخش رونق تولید، مدیریت چرخه کسب و کار و اشتغال در شهرستان خواف اقدامات متعددی نیز اجرا شده و یا در حال اجرا می‌باشد؛
۱- طراحی اپلیکیشن کوک (کارآفرینی و کسب و کار) در شهرستان خواف از ایده تا اجرا در خوشه‌های آمایشی شهرستان شامل کشاورزی، دامداری، صنعتی، خدماتی و صنایع دستی به صورت حضوری و آنلاین.
۲- راه اندازی مرکز مشاوره و رشد کسب و کار برای ارائه خدمات مشاوره‌ای رایگان به کارآفرینان و مالکان کسب و کار در بخش‌های بازاریابی، طرح نویسی کسب و کار و کارآفرینی.
۳- اعطای تسهیلات بانکی قرض‌الحسنه با نگاه روان‌سازی اعطای تسهیلات برای رفع موانع تولید و همچنین نظارت دقیق بر روند اجرای کسب و کارهای مبتنی بر زنجیره ارزش با هدایت مرکز مشاوره و رشد کسب و کار شهرستان خواف. در این خصوص منابع مالی مورد نیاز برای راه اندازی کسب و کارهای روستایی با همکاری کلیه شرکت‌های معدنی شهرستان خواف تأمین می‌گردد.
۴- در حوزه آموزش و مهارت‌ورزی برای اشتغال در رسته‌های شغلی کشاورزی، دامداری، صنعت، خدمات و صنایع دستی نیز کلیه ظرفیت‌های مالی و تخصصی به کار گرفته خواهد شد تا ظرفیت سازی صورت گرفته و افزایش بهره‌وری در رسته‌های مختلف شغلی در شهرستان نیز محقق گردد.
نکته کلیدی در مدل جامع مسئولیت اجتماعی شرکت‌های معدنی خواف و اجرای الگوی کسب و کار اجتماعی این است که در تمامی مراحل تدوین سند، برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت و ارزیابی اقدامات، مشارکت مردمی در قالب کانون‌های آبادانی و پیشرفت روستایی جز لاینفک این طرح بوده که در حال حاضر ۸۰ تفاهم نامه در دست اجرا می‌باشد. با توجه به مسأله محوری تأمین آب شرب و آب کشاورزی در شهرستان خواف، از این تعداد ۵۸ تفاهم نامه در بخش‌های تأمین منابع آب کشاورزی و آب شرب شامل لایروبی و مرمت قنوات، آبرسانی مشارکتی به روستاها، تأمین آب شرب سمت توسعه مسکن روستایی و اقدامات آبخوان‌داری و آبخیزداری منعقد شده است. ۱۲ تفاهم نامه مربوط به اجرای مشارکتی پل باکسی در محور آب‌نماهای روستاها و تسطیح و زیرسازی جاده‌های مواصلاتی روستا می‌باشد، همچنین ۶ تفاهم نامه مربوط به بازنگری طرح‌های هادی روستایی و ۴ تفاهم نامه در زمینه نهال‌کاری و احیای مشارکتی مناطق بیابانی می‌باشد. ثبت جهانی آثار تاریخی شهرستان خواف، ساخت فضاهای آموزشی، زیباسازی ورودی روستاها، همکاری با ادارات مختلف شهرستان و غیره… نیز از دیگر تفاهم نامه‌های منعقد شده فی‌مابین فرمانداری، طرح مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی، معین اقتصادی، دستگاه اجرایی متولی و کانون آبادانی و پیشرفت روستایی می‌باشد.
در پروژه‌های اجرایی شهرستان خواف، آموزش، یادگیری، ظرفیت سازی و مشارکت مردمی محور اساسی اقدامات است و معین اقتصادی و سایر سرمایه گذاران در شهرستان، در تأمین ماشین آلات و تجهیزات مورد نیاز اجرای طرح‌ها و پروژه‌های تعریف شده مشارکت داشته و همچنین دستگاه اجرایی متولی در شهرستان در هر بخش، نقش آموزش و نظارت بر اقدامات را با دیدگاه کارشناسی و فنی ایفا می‌نماید. توجه ویژه به دانش بومی در حوزه‌های مختلف در کنار انتقال دانش و آموزش در راستای یادگیری و ظرفیت سازی جامعه محلی در راستای ارتقا تاب‌آوری در مواجهه با بحران‌های طبیعی و اقتصادی به صورت عملیاتی در خواف دنبال می‌شود. ما معتقدیم که مشارکت فعالانه و آگاهانه روستاییان در اجرای طرح‌ها، ضمن تحقق حکمرانی خوب (مبتنی بر شفافیت و مشارکت محوری)، ارتقا روحیه خودباوری، حفظ شأن و منزلت اجتماعی روستاییان، تثبیت جمعیت روستایی، مهاجرت معکوس، اعتماد به نفس، تقویت حس مسئولیت پذیری، تقویت سرمایه اجتماعی و کاهش هزینه و زمان در اجرای کلیه طرح‌ها را به دنبال دارد که همه این موارد از سیاست‌های اقتصاد مقاومتی محسوب می‌شوند.
طرح مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی تلاش می‌کند تا باور "ما جویای شغل نیستیم، ما خالق شغلیم" را در شهرستان خواف نهادینه سازد. مطمئناً برای رسیدن به این باور باید همدل و هم‌زبان شویم و بستر را برای اشتغال جوانان و مردم عزیز شهرستان خواف فراهم نمائیم. دانشگاه تهران به عنوان مجری طرح مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی شهرستان خواف در رفع فقر و بیکاری، کاهش مهاجرت و آسیب‌های اجتماعی مصمم بوده و معتقدیم که با همدلی و هم زبانی خواهیم توانست امید را به ارمغان بیاوریم و تلاش خواهیم کرد تا با توکل به خداوند متعال و مشارکت فعالانه همه ذی‌نفعان، زیبایی، شادی و خوشبختی را به مردم عزیز شهرستان خواف هدیه کنیم.