گرما؛ نماد هوشمندی جهان هستی
احسان شیرخانلو در میز خبری معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه تهران:
دکتر سید کاظم علوی‌پناه، استاد تمام گروه سنجش از دور و GIS دانشگاه تهران، مبدع «فرضیه حرارتی» در جهان و برگزیده نشان عالی دانش در سال ۱۴۰۲، در گفت‌وگویی تفصیلی به تبیین نقش بنیادین گرما در سازوکارهای طبیعت پرداخت. او معتقد است که گرما نه‌تنها عامل فیزیکی تغییرات طبیعی است، بلکه «هوشمندی جهان هستی» در برابر بی‌نظمی‌ها و بحران‌های ناشی از فعالیت انسانی به شمار می‌آید.
گرما؛ ریشه تمام تغییرات
به گفته علوی‌پناه، بسیاری از برداشت‌های رایج درباره تغییر اقلیم نادرست است:
«این تصور غلط است که تغییر اقلیم باعث گرمایش جهانی شده است؛ در واقع این گرمایش جهانی است که همه‌چیز را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و تغییر اقلیم را رقم می‌زند.»
او توضیح داد که گرما اساس تمام تغییرات فیزیکی، شیمیایی، زیستی و حتی احساسی در جهان است و به همین دلیل نظریه خود را در کتابی با عنوان گرما، پیشران جهان هستی تشریح کرده است.
دکتر علوی‌پناه مسیر علمی خود را از رشته خاک‌شناسی آغاز کرد. او در دوران دکتری در اروپا دریافت که استفاده صرف از داده‌های انعکاسی برای تفکیک خاک‌ها ناکافی است و ایده افزودن داده‌های حرارتی را مطرح کرد. این نوآوری ابتدا با تردید استادان دیگر روبه‌رو و حتی خنده دار و کاملاً نشدنی فرض شد، اما به گفته او، استاد راهنمایش با شور و شوق گفت:
«بسیار کار جدید و زیبایی است، حتماً با جدیت ادامه بده!»
همین تشویق، او را برای همیشه شیفته پژوهش‌های حرارتی ساخت.
طبیعت در حال حذف انسان‌ها!
علوی‌پناه تأکید کرد که در آینده «دمای زیرسطحی» نقشی حیاتی در فعالیت‌های زیربنایی خواهد داشت؛ موضوعی که هنوز در ایران جدی گرفته نشده است:
«من بارها هشدار داده‌ام که در آینده پروژه‌های زیرساختی تحت‌تأثیر تغییرات حرارتی زیر سطح قرار خواهند گرفت. اما متأسفانه این دغدغه در سیاست‌گذاری شهری دیده نمی‌شود و آینده نشان می‌دهد که این دغدغه نداشتن، چه اثراتی خواهد داشت!.»
او نتایج پژوهش‌های اخیر خود را چنین توضیح داد:
«افزایش تنها دو درجه در دما طی چهل سال، به ظاهر ناچیز است اما پیامدهای برگشت‌ناپذیر دارد. حتی تغییر نیم درجه‌ای می‌تواند بسیاری از فعالیت‌ها را مختل کند. کافی است به بدن انسان نگاه کنید؛ یک درجه افزایش دما چگونه کل بدن را تحت فشار قرار می‌دهد.»
در نگاه علوی‌پناه، گرما نوعی «هوشمندی دفاعی» در برابر بی‌نظمی‌های ناشی از فعالیت انسان‌هاست:
«جهان برای بازگرداندن تعادل خود، اقلیم‌ها را تغییر می‌دهد، خشکسالی‌ها را ایجاد می‌کند، طوفان‌ها و سونامی‌ها را به راه می‌اندازد تا موجودات مختل‌کننده را از میان بردارد. بدانید ای مردم دنیا: علم مسیر خودش را پیش می‌برد و با کسی تعارف ندارد!»
چرا به این وضعیت افتاده‌ایم؟
او با انتقاد از ساختارهای علمی و اجتماعی موجود افزود:
«وظیفه ما پژوهشگران این است که شجاع باشیم و نتایج تحقیقات خود را بی‌پروا بیان کنیم. من در نامه‌ای سرگشاده به ریاست دانشگاه تهران پیشنهاد دادم که معیارهایی برای سنجش شجاعت اعضای هیأت علمی تعریف شود تا دانشگاه تهران پیشگام این رویکرد در جهان شود.»
جمع‌بندی
علوی‌پناه هشدار داد که گرمایش جهانی صرفاً یک مسئله محیط‌زیستی نیست، بلکه تهدیدی وجودی برای تمدن بشری است. او با اشاره به شدت گرفتن فرسایش خاک و تغییرات دما در غرب آسیا و به‌ویژه ایران، تأکید کرد:
«اگر روند کنونی ادامه یابد، تغییرات آب‌وهوایی دیگر خطی نخواهد بود، بلکه به‌صورت نمایی تقویت خواهد شد و آنگاه هیچ اقدامی کارساز نخواهد بود.»
پیام نهایی او روشن است: دانشگاه‌ها و پژوهشگران باید با شجاعت، علم را در خدمت آگاهی عمومی و بازگرداندن تعادل جهانی به‌کار گیرند.
مشروح کامل گفت و گو را از اینجا و تیزر آن را در ویدئو زیر می توانید مشاهده کنید:
نظر شما :