ارزیابی آموزش عالی، آیینه‌ای برای خودشناسی
عباس بازرگان، استاد دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، در گفت‌وگویی با معاونت پژوهشی دانشگاه تهران به تشریح دیدگاه‌های خود درباره فلسفه ارزیابی نظام آموزش عالی و نقد رتبه‌بندی‌های جهانی دانشگاه‌ها پرداخت. او تأکید کرد که ارزیابی تنها زمانی ارزشمند است که منجر به بهبود واقعی در عملکرد نظام آموزشی شود.
بازرگان با اشاره به تجربه‌های خود در حوزه سیاست‌گذاری آموزشی گفت: «در سال ۱۳۴۹ به درخواست مؤسسه تحقیقات برنامه‌ریزی علمی و آموزشی، نظام اطلاعات آماری وزارت علوم را طراحی کردم. پیش از آن، حتی آمار دقیقی از تعداد مؤسسات آموزش عالی کشور در دست نبود.»
«اگر اهداف یک دانشکده یا گروه مشخص نباشد، افراد آن به مهره‌های مکانیکی تبدیل می‌شوند که تنها از شنبه تا چهارشنبه رفت‌وآمد می‌کنند، بی‌آنکه نقشی واقعی در پیشبرد اهداف علمی داشته باشند.»
او فلسفه اصلی ارزیابی را چنین توصیف کرد: «ارزیابی کمک می‌کند اعضای یک سیستم آموزشی خود و دانشکده‌شان را در آیینه ببینند. به قول شاعر: آیینه چون عیب تو بنمود راست، خودشکن، آیینه شکستن خطاست. اگر اهداف یک دانشکده یا گروه مشخص نباشد، افراد آن به مهره‌های مکانیکی تبدیل می‌شوند که تنها از شنبه تا چهارشنبه رفت‌وآمد می‌کنند، بی‌آنکه نقشی واقعی در پیشبرد اهداف علمی داشته باشند.» 
این استاد دانشگاه تهران با نقد رویکردهای رایج افزود: «رتبه‌بندی‌های جهانی که امروز تبلیغ می‌شوند بیشتر کارکردی تجاری دارند تا علمی. بارها به مسئولان هشدار داده‌ام که چنین رتبه‌بندی‌ها را معیار کیفیت قرار ندهند. نمی‌توان گفت یک دیزی‌سرا بهتر است یا یک چلوکبابی مجلل؛ هرکدام نیاز متفاوتی را برطرف می‌کنند. همین‌گونه، دانشگاه‌ها نیز کارکردهای متفاوتی دارند و باید بر همان اساس ارزیابی شوند.»
بازرگان راه‌حل را در بازتعریف دسته‌بندی دانشگاه‌ها دانست: «دانشگاه‌ها باید در چهار دسته بین‌المللی، ملی، استانی و محلی تعریف شوند و هر کدام متناسب با حوزه فعالیت خود عمل کنند. باید تأکید کرد که این تقسیم‌بندی به‌معنای سطح‌بندی نیست؛ زیرا سطح‌بندی مفهومی سلسله‌مراتبی دارد و برخلاف روح آموزش عالی است.»
او همچنین به برداشت‌های نادرست درباره تعداد دانشگاه‌ها در ایران اشاره کرد و گفت: «این تصور که ما بیش از دو هزار واحد دانشگاهی مستقل داریم، خطاست. در حقیقت کمتر از ۲۰۰ دانشگاه اصلی وجود دارد و بسیاری از واحدها، پردیس‌ها و اقمار همان دانشگاه‌های مادر هستند که تابع تصمیمات آن مراکز عمل می‌کنند.»
ارزیابی، تنها زمانی مفید است که منجر به اقدام برای بهبود شود.
این استاد پیشکسوت یادآور شد که ارزیابی بدون عمل، ثمربخش نیست: «ارزیابی، تنها زمانی مفید است که منجر به اقدام برای بهبود شود.» او در ادامه به تجربه دانشگاه تهران اشاره کرد: «مرکز ارزیابی کیفیت دانشگاه تهران در سال ۱۳۸۵ و در زمان ریاست دکتر رضا فرجی دانا تأسیس شد. ایشان با درایت سخنان ما را شنیدند و این مرکز را زیر نظر مستقیم ریاست دانشگاه راه‌اندازی کردند.»
بازرگان در پایان تأکید کرد: «ارزیابی کیفیت در آموزش عالی، بدون مشارکت اعضای هیأت علمی، همچون تیری در تاریکی است و نمی‌تواند به نتیجه‌ای پایدار منجر شود.»
ویدئو کامل مصاحبه
نظر شما :