بازخوانی گزارش‌های هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها -۱
دکتر رحیمیان: واگذاری مأموریت هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها به دانشگاه تهران، نشان از ظرفیت علمی بالای دانشگاه‌ها دارد / ظرفیت‌های هیأت ویژۀ گزارش ملی سیلاب‌ها از جمله سامانۀ طراحی شده مدیریت دانش در آینده نیز قابل بهره برداری است
با توجه به اهمیت شکل‌گیری این هیأت و صبغه ملی آن، روابط عمومی دانشگاه تهران از طریق سلسله مصاحبه‌هایی با اعضای هیأت، رؤسای و دبیران کارگروه‌های مختلف این هیأت، اقدام به بازخوانی گزارش‌های تخصصی این هیأت نموده است.
سرآغاز این پرونده، یادداشتی است که از سوی دکتر محمد رحیمیان، معاون پژوهشی دانشگاه تهران و قائم مقام این هیأت به رشته تحریر در آمده است.
وی در این یادداشت می‌نویسد: «با وقوع سیل‌های مخرب انتهای سال ۹۷ و ابتدای سال ۹۸ که اغلب استان‌های کشور را متأثر نموده و خسارات قابل توجهی را به دنبال داشت به ابتکار ریاست جمهوری، بررسی این رخداد و تهیه گزارشی جامع در این خصوص بر اساس ۱۱۰ سوال مطرح شده، به هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها متشکل از ۲۰ نفر از افراد مستقل خبره و کاردان در زمینه‌های مختلف و به ریاست جناب آقای دکتر نیلی، رئیس محترم دانشگاه تهران، سپرده شد. پس از تشکیل این هیأت در ۲۷ فروردین ماه ۱۳۹۸، با توجه به ابعاد گسترده سیلاب‌های رخ داده، ۱۵ کارگروه تخصصی در هیأت تشکیل شد تا با رویکردی تخصصی و به دور از هرگونه جانبداری، ابعاد این رخداد را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهند. واگذاری این مسئولیت بر عهده دانشگاه‌ها که قبل از آن در این مقیاس در سطح کشور بی‌نظیر بود، نشان از ظرفیت علمی بالای موجود در دانشگاه‌ها در راستای حل مشکلات کلان کشور دارد.
با توجه به اینکه شرایط و مشخصات رخدادهای سیل سال ۹۸ در نقاط مختلف کشور بسیار متفاوت بودند، در راستای کسب اطلاعات دقیق و مستند از رخدادهای فوق بازدیدهای متعددی از مناطق مختلف متأثر از سیلاب‌ها در سطح هیأت و کارگروه‌ها برای بررسی مستقیم ماوقع و نیز ارزیابی نتایج و پیامدهای رخداد سیل در کنار کسب اطلاعات از منابع محلی و مردم متأثر از این امر صورت گرفت. جلسات مختلفی با سازمان‌های و ارگان‌هایی که به هر طریق با این امر در ارتباط بودند در سطوح مختلف توسط هیأت و کارگروه‌ها برگزار شد که تعداد آنها به چند صد جلسه بالغ می‌شود. همچنین منابع مختلف اطلاعاتی اعم از داخلی و بین‌المللی مورد کاوش قرار گرفت تا بتوان به اطلاعات دقیق و معتبر دست پیدا کرد. جلسات برگزار شده در سطح هیأت و نیز مابین کارگروه‌ها کمک شایانی در بررسی همه جانبه این رخداد و شناسایی بی‌طرفانه نقاط ضعف و قوت سازمان‌ها، نهاد‌ها و ارگان‌های مختلف و همینطور قوانین و دستورالعمل‌ها در خصوص مدیریت سیلاب نمود. همچنین سعی شد تا از تجربیات سایر کشورها در قالب نشست‌های بین‌المللی و نیز مطالعه مستندات رخدادهای مشابه، به منظور ارائه راهکارهایی در جهت بهبود وضعیت مدیریت سیلاب بهره گرفته شود.
ماحصل فعالیت این هیأت در سه مرحله به رئیس جمهور ارائه شد. گزارش روایت سیل در مهرماه ۹۸، گزارش پاسخ به سوالات رئیس جمهور در بهمن ۹۸ و گزارش نهایی به همراه گزارش‌های تخصصی کارگروه‌ها در اسفند ۹۸. گزارش نهایی هیأت با عنوان "روایت، تحلیل و درس آموخته‌ها و پیشنهادها" به‌جای نگاه بخشی و صرفاً توجه به حیطۀ محدود و مشخص سعی کرده است، با نگاه جامعی ضمن تبیین چرایی بروز رخدادها، عطف به نظریه‌ها، مدل‌ها، و به اتکای داده‌های متقن به‌دست‌آمده از مطالعات میدانی یا دستگاه‌ها و سازمان‌های مسئول، با تحلیل‌های علمی نگاهی جدی به اصلاح حکمرانی داشته باشد. این گزارش تلاشی است برای آنکه معلوم شود چگونه عناصر حکمرانی در حیطۀ تخصصی هر کارگروه، و ترکیب کارکرد عناصر حکمرانی در حیطۀ همۀ کارگروه‌ها، به نحوی کار کرده‌اند که مسئله – مدیریت سیلاب در هر سه بازۀ زمانی پیش، حین و پس از سیلاب – سبب بروز نقصان‌ها، خسارات و فاصله با وضع مطلوب شده است، و چه اصلاحاتی باید صورت گیرد و این اصلاحات باید به کدام عناصر حکمرانی معطوف باشد.
گزارش‌های هیأت که حاصل مشارکت بیش از ۷۰۰ نفر و هزاران نفر-ساعت کار فشرده در عرصه‌های مختلف است مورد توجه ریاست جمهوری قرار گرفته و بر اساس راهکارهای پیشنهادی در این گزارش‌ها مواردی جهت اجرا و پیگیری به وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط ابلاغ شده است و مبنای تدوین و یا بازنگری قوانین، آئین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مرتبط قرار گرفته است.
تجربۀ هیأت ویژۀ گزارش ملی سیلاب‌ها ما را متقاعد می‌سازد که این شیوه از بررسی مسائل را که با اتکا به جامعۀ علمی و کارشناسی کشور، با رویکردی بین‌رشته‌ای - بین‌بخشی با تضمین استقلال هیأت در بررسی و اعلام نتایج صورت می‌گیرد، یکی از راه‌های مفید و مؤثر برای بررسی مسائل کشور و حرکت به سمت بهبود حکمرانی است. از یافته‌های کلیدی هیأت در عرصه‌های مختلف مورد بررسی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- لزوم بررسی و تدوین آثار تغییر اقلیم بر سرنوشت کشور؛
- ارتقای جایگاه و تثبیت اقتدار مدیریت بحران کشور در سطوح مختلف، به ویژه در حین بحران سیلاب؛
- الزام به تنقیح، شفاف‌سازی و بهنگام‌سازی قوانین، مقررات و دستورالعمل‌ها؛
- ترمیم سرمایۀ اجتماعی و تقویت همبستگی ملی و اعتماد عمومی؛
- تبیین و تنظیم نقش نیروها و نهادهای مردمی و آموزش و ارتقای سطح ادراک خطر و بهره‌گیری از ظرفیت آنها برای افزایش تاب‌آوری در زمان‌های قبل، حین و بعد از حوادث طبیعی مانند سیل؛
- طراحی و استقرار جایگاه ویژۀ نیروهای مسلح در حین بحران؛
- لزوم نگرش جامع به حوضۀ آبریز از منظر سیلاب و طراحی و تهیۀ طرح‌های مرتبط و مکمل آبخیزداری، حفظ جنگل‌ها و مراتع، احداث سازه‌های آبی نظیر سدها، بندها، سیل‌بندها، حفظ حریم و بستر رودخانه‌ها با تأکید بر جلوگیری از تعرض به منابع طبیعی و محیط زیست؛
- بازنگری ویژه در ضوابط و مقررات فنی شهرسازی، احداث زیرساخت‌ها وتعیین کاربری‌ها؛
- لزوم رفع کاستی‌های نظام فنی اجرایی کشور در ابعاد مختلف؛
- به‌کارگیری جدی‌تر امکانات و تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و فناوری‌های جدید به‌ویژه در امور هواشناسی و آب‌شناسی؛
- ارتقای سطح آمادگی، ادراک خطر و آموزش و ایجاد آمادگی تمامی سیاست‌گذاران، مدیران ذی‌ربط در حوادث و آمادگی کامل وزیر کشور، استانداران و فرمانداران برای فرماندهی حین بحران؛
- توجه به ارتباطات بحران و سامان‌دهی نقش مؤثر رسانه‌های بزرگ و کوچک؛
- لزوم برقراری منابع مالی لازم از طرق مختلف و از جمله اعتبارات دولتی، استفاده از منابع صندوق‌ها به‌ویژه برقراری نظام بیمه‌ای؛
- لزوم توجه ویژه به فرایندها و رویّه‌ها از جمله تهیۀ برنامه‌های واکنش به شرایط اضطراری در مراحل قبل، حین و بعد بحران سیلاب.
نظر به رویکرد جامع و همه‌سویه نگر در این مطالعات استفاده و عملیاتی کردن دستاوردها و پیشنهادات ارائه شده در آن می‌تواند نقشی بسیار مؤثر و راهگشا در بهبود ساختار مدیریت سیل کشور داشته باشد و از وقوع رخدادهای مشابه در کشور جلوگیری نماید. البته به کار بستن پیشنهادات هیأت نیازمند کار بیشتر و آماده‌سازی بسترها و زیرساخت‌‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و البته تأیید و عزم دولت است. برای به کار بستن آن دسته از پیشنهادات که مورد قبول دولت است، ایجاد تیم‌های تخصصی پیگیری و نظارت که گزارش اقدامات انجام شده را به مسئولان و مردم بدهند، ضروری است. که صد البته همه اینها مستلزم وجود اراده و ساز و کار برای پیگیری و پیاده سازی یافته‌های هیأت است.
لازم به توضیح و تاکید است که ظرفیت‌های هیأت ویژۀ گزارش ملی سیلاب‌ها با ارائه و انتشار گزارش ملی پایان نمی‌یابد. سامانۀ طراحی شده مدیریت داده‌ها و گزارش‌ها حاوی داده‌ها و اطلاعات بسیار زیادی است که گروه‌‌های تخصصی بسیاری قادرند از آنها برای بررسی جوانب مختلف سیلاب‌ها استفاده کنند. تجارب اعضای هیأت نشان می‌دهد که همۀ داده‌ها و یافته‌های کارگروه‌ها، در گزارش‌های نهایی به دلیل تنگنای زمانی و چارچوب سؤالاتی که رئیس جمهور محترم برای هیأت مشخص کرده بودند بازتاب نیافته است و لذا این ذخیره ارزشمند داده و یافته، کماکان جای تحلیل و پژوهش دارد.
همچنین دستاوردهای این هیأت نشان از ظرفیت بسیار خوب علمی، کارشناسی و تخصصی در دانشگاه‌ها و سایر مراکز و وجود تعداد نسبتاً زیاد رساله و پایان نامه در موضوع مرتبط با سیل است که متأسفانه کشور در گذشته از این ظرفیت‌های علمی و کارشناسی در تصمیم سازی، تصمیم‌گیری و امور اجرایی بهره‌مند نشده است. لذا برقراری یک ارتباط سازمان یافته و مستمر بین پژوهش‌های دانشگاهی و دستگاه‌ها و قوای سه‌گانه کشور به منظور استفاده از این ظرفیت‌ها در جهت بهبود نظام مدیریت سیلاب و افزایش تاب‌آوری به طور ویژه و اصلاح حکمرانی به طور کلان یکی از توصیه‌های اکید این هیأت است.
در نهایت اینکه به‌دلیل ماهیت بین‌بخشی مدیریت سیلاب، هر گونه تلاشی برای بهبود آن، می‌تواند زمینه‌ساز بهبود در سایر عرصه‌های حکمرانی و مدیریت نیز بشود. این امر دلیلی بر این مدعاست که با وجود تمرکز تخصصی «گزارش ملی سیلاب‌ها» بر بررسی جوانب مختلف علل بروز سیلاب‌ها و مدیریت آنها، این گزارش، حاوی درس آموخته‌ها و توصیه‌هایی است که رعایت آنها در نهایت می‌تواند موجبات بهبود کلیت حکمرانی کشور را نیز فراهم کند.
نظر شما :